TYT Biyoloji - Hücre Zarından Madde Geçişleri
Hücre Zarından Madde Geçişleri
Hücreler hayatta kalmak için madde alış verişi yapmaları gerekir.Bu alış verişi ise hücre zarından yapar.Hücreler alamayacağı büyük molekülleri hücre zarından geçiremez.Bu maddelerin hücre içine alınması ve atılmasının çeşitli yolları vardır.Bu yolda enerji harcayanlara aktif taşıma, harcamayanlar ise pasif taşıma denmektedir.Daha büyük maddelerin taşınmasında ise aktif olarak enerji harcandığı için bunlar endositoz ve ekzositoz olarak adlandırılır.
Hücre Zarından Madde Geçişi Yolları
1.Pasif Taşıma
Hücre zarından madde geçişleri içerisindeki en basit yöntemdir.
Her pasif taşıma yapan hücre canlı değildir.Canlı-cansız bütün hücrelerde görülebilir.Nedeni ise pasif taşıma sırasında enerji harcanmayıp maddelerin fizik kurallarına göre hareket etmesidir.
Difüzyon
Maddenin çok yoğun ortamdan az yoğun ortama enerji harcamadan geçişine denir.
Difüzyon sırasında enerji harcanmaz.Moleküller kendi enerjileriyle rastgele hareket eder.
Parfümün oda içerisinde püskürtülüp dağılması.
Difüzyon hızını etkileyen faktörler şunlardır;
-Yoğunluk farkı artarsa difüzyon hızı artar.-Molekül büyüklüğü artarsa difüzyon hızı azalır.
-Difüzyon yüzeyinin genişliği artarsa difüzyon hızı artar
-Sıcaklık artarsa difüzyon hızı azalır.
Kolaylaştırılmış difüzyon hücre zarındaki taşıyıcı proteinler yardımıyla gerçekleşir.Bu yüzden enerji harcanmaz.
Ozmoz
Suyun çok yoğun ortamdan az yoğun ortama geçişidir suyun yarı geçirgen bir zardan geçmesidir.İki ortam arasındaki yoğunluk farkı sıfırlanın suyun geçişi durur. Bu olayda ATP harcanmaz.
Diyaliz
Böbrek hastaları diyaliz makinesine bağlanarak diyaliz sistemine göre artık maddeleri vücutlarından atarlar.
Bu olay bir ortamda fazla olan maddelerin az olan tarafa geçirmek için araya yarı geçirgen zar konularak yapılır.Hücrede Madde Geçişleri
-Nötr atomlar iyonlara; Negatif yüklü iyonlar, pozitif yüklü iyonlara göre zardan daha kolay geçer.-Protein,polisakkarit, disakkarit, hormon ,enzim gibi büyük maddeler hücre zarından geçemezler.
-A, D, E ve K vitaminleri suda çözünen maddelere göre daha kolay geçer.(Yağda çözündükleri için)
-Alkol, eter vb. hücre zarının yapısını bozduğu için daha kolay geçer.(Yağı erittikleri için)
Plazmoliz
Hücre özsuyundan bir miktar kaybederek protoplazma kütlesinin hücre çeperinden ayrılmasına plazmoliz denir.Hücrenin hipertonik ortamdaki suyunu kaybetmesidir.
Kofulla beraber hücre zarından itibaren küçülerek gerçekleşir.
Hipertonik Ortam: Çözünmüş madde yoğunluğu hücreden daha fazla olan ortamdır.Su yoğunluğu azdır.
Kofulla beraber hücre zarından itibaren küçülerek gerçekleşir.
Hipertonik Ortam: Çözünmüş madde yoğunluğu hücreden daha fazla olan ortamdır.Su yoğunluğu azdır.
Deplazmoliz
Plazmoliz'e uğrayan bir hücrenin hipertonik ortama konularak kaybettiği suyu geri almasıdır.Turgor Basıncı
Deplazmoliz durumundaki bir hücrenin daha fazla su alarak şişmesi ve kofulun daha fazla su almasıyla hücrenin dışına bir basınç uygulanması bu duruma Turgor Basıncı denir.
Hemoliz
Hücrenin fazlası alması sonucu patlamasına hemoliz denir. Hayvan hücrelerinde görülür.Bitki hücreleri hücre çeperi bulundurduğu için bitki hücrelerinde görülmez.
2.AKTİF TAŞIMA
Bu taşıma sırasında ATP enerjisi harcanır ve enzim kullanılır.
Endositoz
Hücre zarında bulunan porlardan geçemeyecek büyüklükteki maddelerin hücre içine almasına denir.
Bitkiler ve bakteriler endositoz yapamazlar.Hücre çeperi endositozu engeller.
Endositoz 2 çeşittir,fagositoz ve pinositoz.
Fagositoz(yeme) ile katı maddeler hücre içerisine alınır. Pinositoz(içme) ile ise sıvı maddeler hücre içerisine alınır.
Ekzositoz
Hücre zarından geçemeyen maddelerin zarla birlikte hücre dışına atılmasına denir.Hücre çeperi Ekzositoz'a engel değildir.
